व्यवस्थापन : माणसांचे आणि मुलांचे

मुंबई पोर्ट ट्रस्टच्या मुख्यालयामध्ये 6व्या मजल्यावर मुंबई पोर्ट ट्रस्टचे ग्रंथालय होते (कदाचित अजूनही ते तेथे असेल). मुंबई पोर्ट ट्रस्टच्या स्पोर्ट्स क्लबची ग्रंथालये वेगळी. कॉन्फरन्स हॉलजवळचे हे ग्रंथालय जरा गंभीर पुस्तकांचे होते. शिपिंग डिप्लोमा करीत असताना अभ्यास करण्यासाठी मला ह्या ग्रंथालयाचा खूप उपयोग झाला. इंडियन शिपिंग, व्हॉएज अकाउंटिंग, कॅरिएज ऑफ गुड्स बाय सी अॅक्ट अशा विषयांवरील पुस्तके व नियतकालिके येथे मिळत.

ह्या ग्रंथालयाचे व्यवस्थापन 'नियोजन व संशोधन' विभागाकडे होते. डॉ. सुब्रतो रे (व्ही शांताराम ह्यांचे जावई) हे या विभागाचे प्रमुख होते आणि वेळोवेळी ते ग्रंथालयात येत असत. आपली अनेक पुस्तकेही त्यांनी ग्रंथालयाला भेट दिली होती. ग्रंथपाल मॅडम माझ्या ओळखीच्या झाल्या होत्या आणि त्या मला ती पुस्तके आवर्जून दाखवत.

Great Ideas in Management हे C N Parkinson, M K Rustomji आणि S.A. Sapre या लेखकांचे पुस्तक मला इथेच मिळाले. पार्किन्सन ह्यांच्यासारख्या ख्यातनाम आंतरराष्ट्रीय तज्ञासोबत भारतीय सहलेखक पाहून मला बरे वाटले.

नंतर एकदा जे. जे. हॉस्पिटलजवळ नॅशनल बुक ट्रस्टच्या भांडारात गेलो होतो तिथे स. आ. सप्रे ह्यांचे ''आपले काम, आपले जीवनसर्वस्व'' हे पुस्तक दिसले आणि तिस-या सहलेखकाचे पुस्तक आणि तेही मराठीतून सापडल्याचा आनंद झाला. पुस्तक अतिशय प्रेरणादायक वाटले. नेहमीच्या motivating book सारखे अजिबात नाही. अलंकारिक वगैरे तर नाहीच. काम करा, भरपूर काम करा, दुसरा मार्ग नाही काम करा असे सारखे लिहिले आहे. तरीही परत परत वाचावेसे वाटले.

स. आ. सप्रे आंतरराष्ट्रीय ख्यातीचे मुद्रणतज्ञ होते. चर्नीरोड स्टेशनजवळच्या शासकीय मुद्रणालयाचे ते संचालक होते. आयुष्याच्या संध्याकाळी वास्तव्यासाठी ते दहिसरला आले. त्यांचे मला एक पत्र आले आणि त्यात त्यांनी मुंबई मराठी ग्रंथसंग्रहालयाला काही पुस्तके देणगी देण्याची इच्छा प्रदर्शित केली होती. त्यांच्या घरी गेलो असता एका प्रचंड रेकॉर्डरूममध्ये गेल्याचा भास झाला. दाटीवाटीने ठेवलेल्या स्लॉटेड अँगल्सच्या रॅक्सवर पुस्तके खच्चून भरलेली होती. अलिबाबाची गुहा! पुढेपुढे ते संध्याकाळी दहिसर रेल्वे स्टेशनवर येऊन बसत तेव्हा त्यांच्याशी गप्पा मारण्यास मी जात असे.

नंतर यथावकाश दुस-या सहलेखकाचे 'Children: How to Manage Them Now that You've Got Them' (C. Northcote Parkinson ; M.K. Rustomji ; S. Pavri) मजेशीर पुस्तक हाती लागले. आता झालीयत ना मुलं, मग त्यांना सांभाळायचं कसं? खरंतर ह्या छोटेखानी पुस्तकात मजकूर असा कमीच आहे. मुख्य आहेत ती मारिओ मिरांडा ह्यांची चित्रं. अप्रतिम आहेत. इंग्रजी सायंदैनिकांचा तो जमाना होता आणि मारिओ ह्यांच्या अनोख्या शैलीतील चित्रांचा खूपच प्रभाव होता. आज ही चित्रे पाहताना आपण अधिकच अचंबित होतो. हे आता हरवले आहे अशी हुरहुरही वाटते.

बालसंगोपनाचा विषय निघाल्यावर मला आणखी एक छान पुस्तक आठवतंय. बालसंगोपन ह्या विषयावरील पुस्तकांना काही तोटा नाही. एकूणच सेल्फ हेल्प बुक्स खंडीभर मिळतील. पण तरीही माझ्या आवडीची पुस्तकं होती फ्लॅश बुक्स सीरीजमधली. THE POCKET LIBRARY OF MODERN LIVING म्हणून ती युरपमध्ये प्रकाशित होत असत. CONTRACT BRIDGE, CHESS, सौंदर्यप्रसाधन, अशा अनेकविध विषयांवर लिहिलेली ती पुस्तके होती. खरंच देखणी पॉकेट बुक्स होती 4.5'' x 4.5'' अशा छोट्या आकाराची. लिश्टनस्टाइनमध्ये छापलेली आणि बेल्जियममध्ये प्रकाशित होणारी. हल्ली दुर्मीळ झालेली आहेत. रद्दीच्या दुकानात जर मिळाली तर सोडू नका, अवश्य खरेदी करा.

ह्याच फ्लॅश मालिकेतलं एक पुस्तक आहे 'ब्रिन्गिन्ग अप युवर चिल्ड्रेन' . छोट्या आकाराच्या दीडशे पानांमध्ये आवश्यक आणि उपयुक्त अशी प्राथमिक माहिती ओघवत्या भाषेत मांडलेली आहे. माहिती कितीही दिलेली असली तरी कमीच वाटते. पण छोटेखानी फ्लॅश बुक्सचं वैशिष्ट्य असं ती वाचल्यावर आपल्याला बरीच माहिती झाली असं समाधान मिळतं. पुस्तकावर संपादकीय संस्कार अतिशय सफाईनं केलेले दिसतील.

अनेक चांगल्या गोष्टी लुप्त होत जातायत. फ्लॅश बुक्सचं कालौघात लुप्त होणं आणि आपलं हळहळणं असंच एक भाबडं दुःख.